TÜRK HALK ŞAİRİ- AŞIK PAŞA

 

ÅŞIK PAŞA (1272-1333) Asıl adı Ali olan şairin ismi sıfatı “paşa” kelimesi, ailenin ilk çocuğu, ilk, büyük, ağabey anlamlarına gelen “Beşe”kelimesinden devriktir. Hayatı hakkında çok az bilgi olan Aşık Paşa 1272’de Kırşehir’de doğdu. Şeyh Baba İlyas’ın torunu olup, çocukluğunda babası tarafından  bilim ve edebiyat alanında yüksek bilgiler edineceği uslupla yetiştirilmiştir. Hece ve aruz ölçüleri ile , divân ve halk şiirine örnek olabilecek şiirler yazan Aşık Paşa Mevlâna’nın etkisiyle yazdığı Garibnâme (1329) adlı mesnevisi, Maarifnâme ve Divân-ı Âşık Paşa eserleriyle anılır.Çok iyi derecede Farsça ve İbranice bilmesine rağmen, Türkçe eserler yazmayı önemsemiş, millî dile bağlı bir edebiyat oluşturma gayreti içinde olmuştur. 1333’te Kırşehir’de vefât eden Aşık Paşa, Tasavvuf felsefesine samimiyetle inanan , çağının siyasî hareketlerine kuvvet vermiş, düşüncelerinin halk içerisinde yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla şiirlerini yazmıştır. Halkın konuştuğu yalın Türkçe’yi şiirlerine yansıtan şair, Selçuklu sarayında Farsça’nın hakim olduğu bir dönemde Türkçe’yi savunmuştur: 

"Türk iline kimseler bakmaz idi 

Türklere hergiz gönül akmaz idi 

Türk dahi bilmez idi bu dilleri 

İnce yolu o ulu menzilleri "

KAYNAKÇA Abdülbaki Gölpınarlı, Garibnâme, 1936, Türkiyat Mecmuası,1935, c.I, Âşık Paşa’nın Şiirleri; Agah Sırrı Levend, Hikâye ve Kimyâ Risâlesi,1954, 160 Fakr-nâme ve Vasl-ı Hâl, 1953; Pertev Naili Boratav-Halil Vedat Fıratlı, İzahlı Halk Şiiri Ant. 1943; Cevat Hakkı Tarım, Åşık Paşa,1959; Ali Alpaslan, Åşık Paşa’da Tasavvuf, 1963; Tahir Alangu, Yüz Ünlü Türk Eseri,1975; Mehmet Kaplan, Âşık Paşa ve Birlik Fikri,1976; Agah Oktay Güner, TE, Eylül 1986; Asım Bezirci, Türk Halk Şiiri, c. I, 1993

  Kim alursa bu kitâbı yâdına

 İre cümle mânînün bünyâdına 

Gerçi kim söylendi bunda Türk dili 

İlle mâlûm oldı mânî menzili 

Çün bilesin cümle yol menzillerin 

Yirmegil sen Türk ü Tâcik dillerin

 Kamu dilde varıdı zabt-ı usûl 

Bunlara düşmişidi cümle ukuul 

Türk diline kimsene bakmazıdı 

Türklere hergiz gönül akmazıdı 

Türk dahı bilmezidi bu dilleri 

İnce yolı ol ulu menzilleri

 Bu Gâribnâme anın geldi dile

 Kim bu dil ehli dahı mânî bile 

Türk dilinde yâni Mânî bulalar

 Türk ü Tâcik bile yoldaş olalar 

Yol içinde birbirini yirmeye

 Dile bakup mânisin hor görmeye 

Türk dilinde anlayalar ol Hakk’ı 

Tâ ki mahrûm kalmaya Türkler dakı